Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne bağlı Kaçakçılıkla Mücadele Daire Başkanlığı, ilgili kamu kurumlarıyla yürütülen işbirliği sayesinde geçmişte yasa dışı yollarla yurtdışına kaçırılan kültürel eserleri yeniden Türkiye’ye kazandırma çalışmalarını sürdürüyor.
Bakanlık yetkililerinin paylaştığı verilere göre, 2002-2025 yılları arasında Türkiye’ye iade edilen kültürel varlık sayısı 13 bin 283’e ulaştı. Bu eserlerin 1149’u geçtiğimiz yıl, 15’i ise bu yıl geri döndü. 2018-2025 yılları arasında ülkeye kazandırılan eser sayısı ise toplamda 8 bin 968 olarak belirlendi.
İskoçya’dan Dönen Altın Taç
Bunlar arasında yer alan Altın Taç, MÖ 4. yüzyıla tarihlenmekte ve Karya bölgesine ait olduğu düşünülmektedir. 2013 yılında mülkiyet tespiti için açılan davada, eser Türkiye kökenli olduğu bilimsel ve hukuki delillerle kanıtlandı. Mahkeme, 5 Aralık 2017’de eserin mülkiyetini Türkiye’ye vererek, Altın Taç’ın 18 Ocak 2018 tarihinde geri dönmesini sağladı.
Ayrıca, ABD’den geri dönen Bowling Green Devlet Üniversitesi’nde bulunan ve Zeugma kökenli 12 parça mozaik de dikkat çekmektedir. Bu mozaikler, 26 Kasım 2018’de Türkiye’ye iade edildi ve şu an Gaziantep Zeugma Mozaik Müzesi’nde sergilenmektedir.
İtalya’dan Gelen Lidya Yazıtı
Lidyalılara ait olan ve MS 215-216 yıllarına tarihlenen Lidya Yazıtı, 23 Eylül 2020’de İtalya’dan Türkiye’ye iade edilerek Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesinde sergilenmeye başlandı. Bu yazıt, dönemin pagan inançlarının toplumsal etkilerini yansıtması açısından önemli bir kültürel miras olarak değerlendirilmektedir.
ABD’den İade Edilen Kybele Heykeli
Anadolu’da bereket ve bolluğun sembolü kabul edilen Roma dönemine ait Kybele Heykeli, 12 Aralık 2020’de ABD’den Türkiye’ye geri getirildi. “Ana tanrıça” olarak bilinen Kybele, İstanbul Arkeoloji Müzesi’ndeki bir törenle tanıtıldı ve bakım için Afyonkarahisar Müzesine konuldu.
Hattiler’e Ait “Gaga Ağızlı Testi”
İngiltere’den geri getirilen “Gaga Ağızlı Testi”, 4 bin 250 yıllık bir altın örneğidir ve 26 Ekim 2022’de Türkiye’ye iade edilmiştir. Bu eser, Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesinde sergilenmektedir ve Hattiler dönemine ait nadir örneklerden biri olarak tanımlanmıştır.
Hırvatistan’dan Gelen Anadolu Eserleri
Sırbistan-Hırvatistan sınırında 7 Nisan 2019’da ele geçirilen çok sayıda sikke, mühür ve arkeolojik eser, 1 Aralık 2021’de Hırvatistan ile yapılan işbirliği sayesinde Türkiye’ye iade edilmiştir. Bu eserler, Cumhuriyet tarihindeki ilk tarihi eser kaçakçılığı operasyonuna dahil olup, Adana merkezli “Anadolu Operasyonu” kapsamında geri kazanılmıştır.
İngiltere’den İade Edilen Eros Başı
Ambar köyündeki Sidamara Antik Kenti’nde 140 yıl önce bulunan Eros Başı, 10 Haziran 2023’te Türkiye’ye iade edilmiştir. Bu parça, İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde sergilenen Sidamara Lahdi’ne yerleştirilmiştir.
Hollanda’dan Dönen Şile Bozgoca Cami Kitabesi
Bozgoca Camisi Kitabesi, 2021’de Hollanda’daki bir müzayede sırasında tespit edilmiştir. Osmanlı dönemine ait bu kitabe, 30 Eylül 2022’de Türkiye’ye geri getirilmiş ve İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi’nde sergilenmeye başlanmıştır.
İtalya’dan Gelen Stel
MS 2. yüzyıla ait ve “kocasını seven eş, Satornila, elveda!” yazıtlı bir stel, 28 Nisan 2023’te İtalya’dan Türkiye’ye iade edilmiştir. Gaziantep Zeugma Mozaik Müzesi’nde sergilenen bu eser, dönemin sosyo-kültürel yapısına dair önemli bilgiler sunmaktadır.
8 Aralık 2021 tarihinde Londra’daki bir müzayede evinde satışa çıkarılan bir mermer Kore Torsosu’nun da Anadolu kökenli olduğu belirlenmiş ve 26 Ocak 2024’te Türkiye’ye iade edilmiştir. Bu heykelin dini bir adak olarak sunulmuş olabileceği değerlendirilir.
İngiltere’den Gönüllü İade Edilen Bronz İmparator Heykeli
Boubon Antik Kenti kökenli bronz imparator heykeli, 2011 yılında bir müzayedede satışa sunulmuştur. Satın alan kişi, eseri gönüllü olarak Türkiye’ye iade etmiş ve 2 Şubat 2024’te Antalya Müzesi’nde sergilenmeye başlanmıştır.
Mustafa Dede tarafından Osmanlı döneminde yazılmış bir Kuran-ı Kerim de, 2017’de İngiltere’de satışa çıkarılmıştır. Yapılan hukuki ve diplomatik süreçlerin ardından ülkeye iadesi sağlanmış ve İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi’nde korunmaya alınmıştır.
ABD’den Gönüllü İade Edilen Hellenistik Heykel Başı
Bir Hellenistik döneme ait mermer heykel başı, sahibinin vefatı sonrası varisleri tarafından 2 Mayıs 2024’te gönüllü olarak Türkiye’ye iade edilmiştir. Anadolu kökenli olduğu tespit edilen bu eser, Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde muhafaza edilmektedir.
Bronz Kline’nin İade Süreci
1979 yılında Manisa’daki Alahıdır Tümülüsü’ndeki kaçak kazılar sonucu yurtdışına çıkarıldığı belirlenen Lidya dönemine ait bronz Kline, 2022’de ABD’den iade edilmiştir. MÖ 530 yılına tarihlenen bu eser, farklı dönemlere ait sikkeler ve bir mücevher parçası ile birlikte 12 Eylül 2024’te yapılan bir törenle Türkiye’ye kazandırılmıştır.
ABD ile yapılan işbirliği çerçevesinde, Türk kültürel varlıklarının korunması ve iadesi konusunda önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Boston Güzel Sanatlar Müzesi’nde tespit edilen Manisa kökenli bir kolye de, geçen yıl Türkiye’ye geri getirilmiştir. Arkaik Dönem Lidya sanatının önemli bir örneği olan bu eser, MÖ 6-5. yüzyıllara tarihlenmektedir.
Danimarka’dan Gelen Eserler
1960’lı yıllarda Boubon Antik Kenti’nden kaçırılan Septimius Severus heykel başı ile Pisidia bölgesine ait pişmiş toprak levhalar, geçen yıl Ny Carlsberg Glyptotek Müzesi’nden Türkiye’ye iade edilmiştir. Bu eserler, Antalya Müzesi’nde sergilenmektedir.
İsviçre’nin Cenevre kentinde gerçekleştirilen soruşturmalarda ele geçirilen kandil, altın madalyon ve Bizans dönemi sikkelerin de geçen yıl Türkiye’ye iadesi sağlanmış, bu eserlerin erken dönem Hristiyanlık tarihi açısından önemli olduğu vurgulanmıştır.
2022’de İsviçre ile imzalanan ikili anlaşma, kültürel varlıkların korunmasını ve Türkiye’ye iadesini kolaylaştıran önemli bir adım olarak kaydedilmektedir.
Yunanistan’dan İade Edilen Sikkeler
2019’da Yunanistan Kipi Sınır Kapısı’nda ele geçirilen, çoğunluğu Anadolu kökenli 1055 sikke, 19 Aralık 2024 tarihinde Türkiye’ye geri dönmüştür. Bu sikkelerin, MÖ 5. yüzyıla tarihlendiği ve Anadolu’nun Akdeniz ticaretindeki önemini vurguladığı belirtilmektedir.
Bronz Marcus Aurelius Heykeli
Burdur’daki Boubon Antik Kenti’nden yasa dışı yollarla çıkarılan ve Cleveland Sanat Müzesi’nde tespit edilen Roma İmparatoru Marcus Aurelius’a ait bronz heykel, 10 Şubat 2025 tarihinde Türkiye’ye iade edilmiştir. Bu eser, tarihi açıdan büyük bir öneme sahiptir ve Boubon Antik Kenti’nde bulunan Sebasteion yapısındaki onurlandırılmış imparator heykelleri arasında yer almaktadır.
